2021 yılında enflasyondaki hızlanmayla tartışmaların odağına yerleşen TÜİK’ten açıklanan enflasyonla hissedilen enflasyon arasındaki farkın 2 kat olduğu itiraf gibi bir hesaplamaya yansıdı. Bağımsız akademisyenlerin hesapladığı ENAG enflasyonunun 2 kat farklı olmasının nedeni de bir şekilde açıklanmış oldu. TÜİK’in Tüketici Eğilim Anketi’ndeki sorulardan yola çıkarak yapılan hesaplamada ‘hissedilen enflasyon oranını’ farkı, tüketim alışkanlıkları ve harcama kalıpları nedeniyle açılıyor.
2021 yılında enflasyonda başlayan hızlanma verilere yansımadığından şikayet ediliyordu.
Tüm resmi zam hesaplamalarının TÜİK, TÜFE ve ÜFE verilerine göre yapılmasından kaynaklı artan tartışmaları TÜİK sürekli reddediyordu. Ancak yapılan bir hesaplamada ortaya çıkan fark durumu gözler önüne serdi.
“Enflasyonda 2 kat fark hissediliyor.”
Ekonomim’den Maruf Buzcugil’in köşesine taşıdığı farka göre TÜİK, hissedilen enflasyonun açıklanan enflasyondan 2 kat yüksek olduğunu hesapladı.
TÜİK, oluşan farkın vatandaşın resmi verilere güvensizlik duymasını sağladığını bu durumun tüm ülkelerde de geçerli olduğunu da not düştü.
TÜİK’in hesaplamalarında son olarak 2023 yılı enflasyonu yüzde 64,7 olarak açıklandı. Ancak ENAG bunu yüzde 127 olarak hesaplamıştı.
Özellikle 2021 yılında başlayan TÜİK tartışmalarında ENAG ile bu fark hep korunurken, vatandaşın da güvensizliği siyasetin de malzemesi olmuştu.
TÜİK’in açıkladığı yüzde 64,77 olan TÜFE’nin yüzde 129,4 seviyesinde hissedildiği yine TÜİK tarafından hesaplandı.
Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) veri serilerine erişim bulunmazken, TÜİK, İTO ya da KKTC verileri arasındaki yapısal fark özellikle 2021 sonrası açılmıştı.
Ekonomim verilerine göre, TÜİK yetkililerinin açıklama ve sunumlardan derlenen bilgilerde, Avrupa Merkez Bankası ECB gibi resmen bir açıklama yapılmasa da tüketim alışkanlıkları ve harcama kalıpları ‘hissedilen enflasyonun’, ‘açıklanan enflasyondan’ 2 kat yüksek olduğunu ortaya çıkardı.
2004 yılında başlayan, 2008’de krizle derinleşen 2020’de pandemiyle yolları ayrılan açıklanan ve hissedilen enflasyon farkını ECB ortaya koyuyor. ECB verileri ülkelere göre değişirken, hissedilen enflasyonun resmi enflasyondan 5 kat daha yüksek çıkabildiği görülüyor.
Çalışmalarda enflasyondaki farkın nedenleri ise,
-
Gelir seviyelerine göre harcama kalıpları ve tüketim alışkanlıkları değişiyor. Ancak enflasyon hesaplamasında en çok kullanılan mal ve hizmetler üzerinden hesap yapılıyor.
-
Enflasyon sepetinde yer alan maddelerin aylık ve yıllık olarak farklı fiyat hareketleri hesaplanırken, bireyler kendi tüketim sıklıklarına göre fiyatlara odaklanıyor (Bebeği olan birinin bez ve mama fiyatlarına odaklanması, kedisi olan birinin mama ve kum fiyatlarına odaklanması gibi.)
-
Sepetteki fiyatların birbirlerine göre değişkenliği etkili oluyor (Kiranın her ay artmaması, ancak et fiyatlarının değişmesi gibi.)
-
Enflasyon aylık veya yıllık artışları gösterirken, kişileri 3-5 hatta 15 yıl önceki fiyatları hatırlayabiliyor.
TÜİK, ENAG verileriyle ilgili de kapsamlı değerlendirmeler yaparken, seçim sonrası aylık bazda ENAG’ı aşması örnek gösteriliyor.
Ekonomistlerin beklenti ve hesaplamalarıyla TÜİK verilerinin uyumlu olduğuna dikkat çekilirken, ekonomi yönetimine yapılan bir sunumda, ENAG’ın sitesinde Tüketici Fiyat Endeksi hesaplaması için geçerli olan yöntem ve uygulamalara ilişkin bilgilerin paylaşılmadığına da dikkat çekiliyor.
ENAG’ın oluşturduğu sistemin sadece internet üzerinden olması halinde ciddi kapsam eksikliği sorunu içerdiği de belirtiliyor.
