Eskişehirli sanayici AB ile entegrasyona hazırlanıyor

Eskişehir Sanayi Odası’na (ESO) üye firmaların, AB Yeşil Mutabakat, karbon ayak izi hesaplamaları, yeşil dönüşüm ve temiz üretim gibi alanlarda farkındalıklarını arttırmak, yeşil dönüşümün getireceği fırsatları ve tehditleri en iyi şekilde anlayarak süreci fırsata çevirmelerini sağlamak amacıyla 2021 yılında kurulan ESO Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi, yaklaşık üç yıldır faaliyetlerini sürdürüyor.

Konusunda uzman kişilerden oluşturulan kadro ile Avrupa Yeşil Mutabakatı sürecinin KOBİ’lere etkileri başta olmak üzere, iklim değişikliği, sınırda karbon düzenlemesi, enerji ve karbon yönetimi gibi konularda öncelikle yerel ardından bölgesel ve ulusal eğitim, toplantı ve seminerler verilirken, firmalara Kurumsal Karbon Ayak İzi Hesaplaması danışmanlığı da sunuluyor.

Türkiye’de bir ilk olan birim, sunduğu hizmetler ve yaptığı projelerin yanında Eskişehirli sanayicilerin “2053 net karbon nötr” hedefine ulaşması için yol haritasını da belirleyerek, yine ülkemizde bir ilk olan “Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Vizyon Belgesi”- ni paylaştı.

“İklim krizinden kaynaklı tüm sorunlara odaklandık”

İklim değişikliği ve krizinden kaynaklanan tüm zorlukları ortadan kaldırmaya büyük önem veren bir Oda olduklarını anlatan ESO Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi’nden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısı İsmail Öztürk, Sanayi Odası olarak sanayi kaynaklı iklim değişikliğiyle mücadele ve uyum sürecini etkin bir şekilde yönetmeyi temel ve kalıcı görevler olarak kabul ettiklerini bildirdi.

ESO Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi’nin bu misyon doğrultusunda üç temel amaç için çalışmalarını hızlandırdığına işaret eden İsmail Öztürk, “Üye firmalarımızın, “Yeşil Kalkınma Hedefleri”, “Avrupa Yeşil Mutabakatı” ve “Yeşil Dönüşüm” konularındaki farkındalıklarını arttırmak, Yeşil Dönüşümün getireceği fırsatları ve tehditleri en iyi şekilde anlayarak süreci fırsata çevirmelerini sağlamak, ülkemizdeki tüm oda ve borsalar içerisinde, Yeşil Dönüşüm faaliyetleri konusunda model olan, birlikte öğrenme sürecine katkı yapan paylaşımcı bir Oda olmak Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimimizin amaçlarını oluşturuyor. Söz konusu amaçlar dahilinde Birim olarak hedeflerimizi de tanımlayarak faaliyetlerimizi bu hedefler çerçevesinde şekillendirdik.

Bu hedeflerimiz ise, Yeşil Mutabakatla ilgili üyelerimize yönelik nitelikli etkinlikler düzenlemek, geribildirimleri takip etmek. Yeşil Dönüşümle ilgili ülkemizde yaşanan güncel gelişmeleri üyelerimize hızlı bir şekilde ulaştırmak. Üyelerimizin Yeşil Mutabakat sürecinde ihtiyaç duyduğu bilgi ve danışmanlık taleplerini etkin biçimde karşılamak. Odamızın ve üyelerimizin karbon ayak izi hesaplamalarını yaparak mevcut durumlarını tespit etmelerini sağlamak, iyileştirme çalışmaları için üyelerimize destek olmak.

Birim faaliyetlerini etkin bir şekilde yerel ve ulusal basında duyurarak toplumsal farkındalık oluşturmak. Çatı kuruluşumuz TOBB, ilgili Bakanlıklar ve diğer Sanayi Odalarına, gerçekleştirilen Yeşil Dönüşüm etkinliklerimiz konusunda bilgilendirmeler yapmak, bu alanda oluşacak kurumsal kapasiteye katkıda bulunmak” açıklamasında bulundu.

Ömer BENLİ ESO Meclis Üyesi ve Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi Koordinatörü

Sanayileşmeyle beraber gelen hızlı kalkınma ve aşırı kaynak kullanımı, kısa vadede büyük kazançlar sağlarken; uzun vadede ise iklim değişikliği sorununun doğmasına neden oldu. Dolayısıyla sürdürülebilir kaynak kullanımı ve ekolojik bilinç artık kaçınılmaz bir gereklilik haline geldi. Biz de doğal kaynaklarını koruyan işletme bilinciyle sanayicileri doğayla barıştıracağız.

Sanayicileri doğayla barıştırma kararlılığındayız

Geçmişten günümüze, insanlar sanayileşme ve küreselleşme gibi gelişmeler sebebiyle doğadan hızla uzaklaşmış ve bu süreçte doğal kaynakları yoğun bir şekilde kullanarak nüfuslarını ve refahlarını artırmışlardır.

Bu hızlı kalkınma ve aşırı kaynak kullanımı, kısa vadede büyük kazançlar sağlarken; uzun vadede ise küresel iklim değişikliği, canlıların yok olması ile doğal kaynakların tükenmesi gibi dünya ekosistemini ve geleceğimizi ciddi şekilde tehlikeye sokacak ekolojik sorunlara yol açmıştır.

Bu nedenle sürdürülebilir kaynak kullanımı ve ekolojik bilinç artık kaçınılmaz bir gereklilik haline geldi. İnsanlar, doğal kaynakları koruyarak ve sürdürülebilir uygulamaları benimseyerek hem kısa vadeli refahlarını koruyabilirler hem de gelecek nesillere sağlıklı bir dünya bırakabilirler. Bu dönüşüm, insanlığın doğayla uyum içinde yaşama yolunda atması gereken önemli bir adımdır.

Geleceğe karbon nötr adım: Avrupa Yeşil Mutabakatı

2019 yılında Avrupa Birliği (AB) tarafından başlatılan Avrupa Yeşil Mutabakatı, bu zorluğa karşı bir çözüm olarak öne çıkıyor. Bu mutabakat, sürdürülebilirlik hedeflerini gerçekleştirmeyi amaçlayan, çevresel sürdürülebilirlik, küresel iklim değişikliği ile mücadele, doğal kaynakların korunması ve ekonomik büyümenin entegre bir yaklaşımıyla 2053 yılına kadar karbon nötr ekonomi ve sürdürülebilir toplum hedefini benimseyen büyük çaplı bir inisiyatiftir. Bu insiyatif, gelecekte daha sürdürülebilir ve yeşil bir dünya inşa etmeyi hedeflerken merkezine ise sanayicileri koymaktadır. Tam da bu noktada, ekonomik büyümenin omurgası olan sanayi sektörü devreye giriyor.

Sanayi sektörü, istihdam yaratma, ekonomik büyüme ve refah artışı konularında kritik bir rol oynuyor, ancak enerji tüketimi ve atık üretimi gibi süreçlerle olumsuz çevresel etkileri de doğuruyor. Avrupa Yeşil Mutabakatı, bu paradoksu ele alarak sanayilerin çevresel etkilerini azaltmalarını ve aynı zamanda rekabetçiliklerini ve inovasyon kapasitelerini artırmalarını teşvik ediyor.

Karbondan kazanca

Ancak bu değişim süreci başlangıçta zorlu bir yol gibi görünebilir. İlk bakışta sanayicileri ekonomik olarak zorlayabileceği düşünülen Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM), Emisyon Ticaret Sistemi (ETS), karbon borsası gibi uygulamalar aslında uzun vadeli kazançlar ve yüksek prestij sağlayabilecek fırsatlar sunuyor. SKDM, ithalat ve ihracat ürünlerinin karbon maliyetlerini dikkate alarak adil bir rekabet ortamı oluşturuyor ve küresel CO2e salımlarının azaltılmasına katkıda bulunuyor. ETS ve karbon borsası gibi mekanizmalar, sanayicilere emisyonlarını izleme ve azaltma konusunda daha fazla fırsat sunuyor.

Bu sistemler, emisyonlar karşılığında kredi kazanma ve satma imkânı ile ekonomik birer gelir kapısı olarak görülürken, karbon salımlarını azaltmayı da teşvik ederek geleceğimizi garanti altına almamıza zemin oluşturuyor. Sonuç olarak, Avrupa Yeşil Mutabakatı ve SKDM gibi inisiyatifler, sürdürülebilir bir gelecek için önemli adımları temsil ederken, sanayi sektörü ise bu değişim sürecinde kilit bir rol oynayarak ekonomi ile doğayı barıştırmayı hedefliyor.

Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi, yeşil geleceğin anahtarı konumunda

Yaklaşık olarak üç yıl önce, dünyayı saran pandemiyle ekonomik ve psikolojik bir krizin gölgesinde, sanayicileri doğayla barıştırma kararlılığıyla Eskişehir Sanayi Odası çatısı altında Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi’ni oluşturduk. Koordinatörlüğünü yürüttüğüm birim, sürdürülebilir gelecek hayalini kuran alanında uzman kişilerden oluşuyor. Birimimiz, yeşil yakalılar akademisi, kurumsal karbon ayak izi raporlaması ve yeşil danışmanlık hizmetleriyle Türkiye’ye örnek olmayı hedefliyor.

Bugüne kadar yaklaşık 30 firmanın kurumsal karbon ayak izi raporlarını teslim ederek, firmaların gelecek için sürdürülebilir adımlar atmalarına öncü olduk. Ancak, sadece sanayicilerle sınırlı kalmayarak, üniversiteli gençlere de sürdürülebilirlik eğitimleri sunmayı ve geleceğin yeşil yakalılarını yetiştirme misyonunu da üstlendik. Bu çabalarımızın, sadece Eskişehir, Türkiye veya Avrupa için değil, tüm dünya için yeşil ve sürdürülebilir bir geleceğin temellerini atma aşamasında büyük bir adım olduğuna inanıyoruz.

İklim Yasası uluslararası ticareti derinden etkileyecek

Celalettin KESİKBAŞ Eskişehir Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı

Avrupa Parlamentosu İklim Yasası’nı onaylayarak yeni bir süreci resmen başlatmış oldu. Dünyanın geleceği için son derece kritik olan bu kararın üretim ve ticarete çok ciddi etkileri olacak.

Yaklaşık üç sene önce çalışmalarına başlamış olduğumuz ESO Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi işte tam da bu noktada üyelerimize destek veriyor. Yeşil Mutabakat, karbon ayak izi hesaplamaları, yeşil dönüşüm, temiz üretim gibi alanlarda seminer, eğitim ve danışmanlık hizmetleri sunmakta olan Birimimiz, Yeşil Yakalı Akademisi ve Yeşil Yakalı Profesyoneller İletişim Ağı gibi özel girişimlerle de öncü bir rol oynuyor.

ESO Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Vizyon Belgesi ile yol haritamızı belirledik

Yeşil Mutabakat süreci sadece çevresel değil ekonomik ve sosyal açıdan da önemli değişikliklere neden olacak ve özellikle üretici firmalarımızın uluslararası ticaretini radikal boyutlarda etkileyecek.

Üyelerimizi bu sürece hazırlamak için çalışan Odamız, uzun ve kapsamlı bir çalışmanın sonrasında, ESO Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi tarafından hazırlanan Vizyon Belgesi’ni kamuoyu ile paylaşarak bu alanda bir ilke imza attı ve ülkemizdeki diğer Odalara da örnek teşkil etti. Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Vizyon Belgesi, Avrupa Yeşil Mutabakatı çerçevesinde Eskişehirli sanayicilerin ve Eskişehir Sanayi Odası’nın yol haritasını çizecek bir rehber doküman niteliği taşıyor.

Yeşil Mutabakat, ihracatçı firmalar için fırsat olabilir

Peki Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Vizyon Belgesi bizim için neden bu kadar önemli? Toplamda 4 milyar doların üzerindeki ihracatının neredeyse yarısını AB ülkelerine yapan Eskişehir için Yeşil Mutabakat süreci son derece kritik bir öneme sahip.

Yeşil Mutabakat kapsamında uygulanacak olan sınırda karbon vergisi ve emisyon ticaret sistemi Türkiye’nin Avrupa Birliği ile ticaretini kökten değiştirecek. İklim Yasası ile üreticilerin daha yeşil, çevreci ve sürdürülebilir imalat yöntemlerini kullanmaları talep edilirken, bu koşulları sağlayamayan ürünlerin ticaretinde, karbon vergisi başta olmak üzere önemli engeller devreye alınacak.

İlk bakışta Türk üreticiler için korkutucu bir senaryo gibi görünse de bu uygulama hem iklim değişikliğinin önüne geçecek hem de temiz üretim yapan sanayicilerin AB ile olan ticaretinde önemli avantajlar sağlayacak. Üreticilerimiz ürünlerini AB’ye sürdürülebilirlik koşullarını sağlayarak vergisiz olarak gönderebilecekler.

Çevreci üretim yaptığını kanıtlayan firmalarımızın AB’deki müşterileri artacak ve daha çok tercih edilir hale gelecekler. Bu vizyon belgesi ile stratejik yol haritasını çizmiş olduğumuz ESO Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi, sadece farkındalık yaratmanın ötesinde, birçok özel hizmeti üyelerimize ulaştırıyor.

İklim Yasası uluslararası ticareti derinden etkileyecek

Sanayi Odalarının Yeşil Mutabakat sürecinde önemli bir sorumluluğu olduğuna inanıyoruz. Bu bağlamda üyelerimize farkındalık seminerleri, Yeşil Yakalı Eğitim Akademileri, bilgi paylaşımını hızlandırdığımız Yeşil Yakalı İletişim Ağı ve özel danışmanlık hizmetleriyle katkı sağlıyoruz. Bunların içerisinde özellikle karbon ayak izi danışmanlığını çok önemsiyoruz. Bu hizmeti verdiğimiz firma sayısı her geçen gün artmakta.

Kurmuş olduğumuz uzman ekiple firmalarımızın karbon ayak izi konusundaki karnelerini birlikte çıkarıyoruz ve sürdürülebilirlik eylem planlarını yine birlikte tasarlıyoruz. Amacımız üyelerimizi ihracatta daha rekabetçi bir konuma getirmek ve Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması aktif hale geldiğinde onların bir adım önde olmalarını sağlamak.

Eskişehir’i İkiz Dönüşümün merkezi yapmak istiyoruz

Malumlarınız olduğu üzere, Avrupa Birliği’nde artık dijital ve yeşil dönüşüm kardeş kavramlar olarak, “İkiz Dönüşüm” adı altında konuşuluyor. 2019 yılında Avrupa Yeşil Mutabakatını yayınlayan Avrupa Birliği, 2020 yılında Covid-19’un ortaya çıkması ve akabinde gerçekleşen hızlı ve zorunlu bir dijitalleşmeye paralel olarak ‘ikiz dönüşüm’ kavramını kullanmaya başladı.

Eskişehir Sanayi Odası olarak biz de yapmış olduğumuz tüm faaliyet ve projelerde ikiz dönüşüm odaklı bir yaklaşım sergilemekteyiz. Geçtiğimiz aylarda lansmanını yaptığımız Eskişehir Model Fabrika projesi de ikiz dönüşüm odağında firmalarımıza çok yakın zamanda verimlilik, yalın üretim ve dijitalleşme alanlarında hizmet verecek bir yapı olacak.

Sosyal sorumluluğu rekabet aracı olarak kullanacağız

Bununla birlikte Eskişehir Sanayi Odası olarak gereksiz elektrik kullanımının önüne geçmek ve kâğıt tüketimini azaltmak amacıyla, Akıllı Bina ve Kağıtsız Ofis uygulamasına geçiş yaptık. Bu şekilde elektrik tüketimini en aza indiren Odamız, üye işlemlerinin büyük çoğunluğunu elektronik ortama taşıyarak minimum kâğıt ve yakıt tüketimi ile üyelerine hizmet veriyor. Hem çevre dostu bir yaklaşım sergiliyor hem de ciddi bir zaman ve ekonomik kazanım sağlıyor.

Hem çevreye karşı olan sosyal sorumluğumuz hem de sürdürülebilir üretim konusunda uluslararası pazarlarda rekabet üstünlüğünün sağlanabilmesi adına, ESO Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi olarak sanayi sektörünce yaratılan karbon ayak izi ve çevresel etkilerin kademeli olarak azaltılması için gerekli teknik ve yönetsel çabaları sağlanmaya devam edeceğiz.

AB ile entegrasyon için sanayici hazırlanıyor

İsmail ÖZTÜRK ESO Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi’nden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısı

ESO Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi olarak bu hedeflere ulaşmak için Mayıs 2021’den itibaren özel etkinlikler tasarlayarak hayata geçirdiklerini belirten İsmail Öztürk, bu süreçte “Yeşil Yakalı Akademisi” ve “Yeşil Yakalı İletişim Ağı” gibi markaların oluşmasını da sağladıklarını söyledi.

Öztürk, “Onlarca farklı lansman, eğitim ve sektörel bilgilendirme etkinliği yaptık ve bu etkinliklere yüzlerce firmadan 2 binin üzerinde profesyonel katılım sağladı. Seramik, havacılık, raylı sistemler, mobilya ve madencilik gibi sektörel kümelenmelere özel olarak tasarlanan farkındalık toplantılarında 500’e yakın firma sahibi ve çalışanı eğitildi.

Türkiye’de bir ilk olarak hayata geçirdiğimiz Yeşil Yakalı Akademisi’nde 100’e yakın profesyonele yeşil yakalı sertifikası kazandırıldı. Şimdiye kadar 30’a yakın firmanın kurumsal karbon ayak izi hesaplaması yapıldı ve kapsamlı raporlar halinde firmalara sunuldu. Yılsonuna kadar bu sayının en az 40’a ulaşmasını bekliyoruz” dedi.

Yeşil Yakalı Akademisi ile liderler yetiştiriliyor

Birim altında kurdukları Yeşil Yakalı Akademisi ile eğitim çalışmaları yaptıklarını açıklayan İsmail Öztürk, “Yeşil Yakalı Akademisi’ne özellikle AB ile ticari ilişkileri bulunan, AB pazarına ürün ihracatı yapan firmaların yetkilileri katılıyor.

Eğitime katılan şirket yetkilileri, kurumlarında yeni ticaret düzeni için en uygun adımların atılmasını sağlayabilecek, bu konudaki çalışmalara liderlik edebilecekler, eğitimden sonra aldıkları sertifikalarla da yetkinliklerini kanıtlayacaklar. Eğitimlerde katılımcılara AB Yeşil Mutabakatını anlatarak, firmaların uyum sürecine nasıl hazırlanacaklarını, kısa, orta ve uzun vadede gerçekleştirmeleri gereken yatırımlar ve faaliyetleri anlatıyoruz” dedi.

Avrupa Birliği’nin “Avrupa Yeşil Mutabakatı” ile 2050 yılına kadar Avrupa kıtasını iklim nötr hale getirmenin hedeflendiğine işaret eden İsmail Öztürk, bu mutabakat ile özellikle Avrupa Birliği pazarına ihracat yapan firmaların bir dizi dönüştürücü politikalar geliştirmesinin zorunlu kılındığına dikkat çekti.

Öztürk, “Bu kapsamda AB politikalarına uyum çerçevesinde Eskişehir Sanayi Odası Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi olarak, ihracat yoğun sektörleri kapsayacak şekilde online olarak “Yeşil Mutabakat ve Model Fabrika Uygulamaları” başlıklı toplantılar yapmaya başladık. AB Yeşil Mutabakatı için sektör bazlı interaktif olarak düzenlenen toplantının ilkini ise Yapı Malzemeleri, Madencilik ve Geri Dönüşüm sektörlerinde faaliyet gösteren firmalara yönelik olarak gerçekleştirdik” dedi.

AB ülkelerinin, 2050 yılına kadar yasal olarak bağlayıcı olan ve Yeşil Mutabakat olarak bilinen “İklim Yasasına” onay verdiğini hatırlatan Öztürk, ortaya konulan bu yasa ve hükümlerin, AB ile ticari ilişkisi olan tüm ülkelere ve işletmelere önemli etkilerinin olacağına işaret etti. Öztürk, ESO Sürdürülebilir Yeşil Sanayi birimi olarak, Avrupa Yeşil Mutabakatı ile ilgili çalışmalara hızlıca başladıklarını anlatarak, “ESO üyelerinin AB ülkelerine ihracatında Yeşil Mutabakat ile ilgili konularda çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalmaması için destek veriyoruz.

Firmaların tüm üretim süreçlerinden atık ürünlerin simbiyozuna kadar hesap etmelerine yardımcı oluyoruz. Öncelikle enerji ve kaynak verimliliği, temiz üretim, karbon ayak izi hesaplama konularına odaklanıyoruz. Kurumsal sera gazı envanterinin hesaplanması ve raporlanması konusunda da oda üyesi firmalara destek veriyoruz.

Bir yandan karbon emisyonunun azaltılması ve çevreci bir üretim için çalışmalar gerçekleştiriyor, bir yandan da ihracatçılarımızı doğrudan ilgilendiren AB Yeşil Mutabakatı ile Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması’na üyelerimizi hazırlıyoruz. Tüm üyelerimizin bu süreçlere uyum sağlamaları noktasında ESO olarak desteklerimizi sürdürüyoruz” dedi.

Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Vizyon Belgesi hazırlandı

Hedeflerinin tüm sanayicilere ulaşarak Yeşil Mutabakat konusunda bilgilendirmek ve karbon nötr hedefi doğrultusunda yol göstermek olduğunu ifade eden Öztürk, bunun için kapsamlı bir çalışma yaparak, Avrupa Yeşil Mutabakatı çerçevesinde sanayicilere yol haritası olacak “Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Vizyon Belgesi’ni” hazırladıklarını, bu belgenin rehber bir doküman niteliği taşıdığını belirtti. İsmail Öztürk “Sürdürülebilir Yeşil Sanayi, sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için gerekli yaklaşımın ortaya koyulduğu bir modeldir.

Bu modelde ekonomik büyüme kavramı sosyal kapsayıcılık ve çevrenin korunması boyutlarıyla entegre edilmiştir. Bu özelliği sayesinde geleneksel kalkınma yaklaşımına alternatif sunar. Üyelerimize kurumsal karbon ayak izi hesaplayarak raporlama hizmeti verirken, Sanayi Odası Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi olarak kendi kurumsal karbon ayak izimizi de hesaplayarak üyelerimize bu konuda öncü olduk” dedi.

“Tüm sektörler ile ortak çalışmalar yapıyoruz”

Eskişehir’de olan tüm sektörlerle Yeşil Mutabakat süreci kapsamında özellikle ihracatta sorun yaşamamaları ve bu sürece en hızlı şekilde uyum sağlamalarına destek olmak amacına yönelik olarak ortak çalışmalar yaptıklarına işaret eden İsmail Öztürk, “Bu kapsamda karbon ayak izini azaltacak yöntemlerden yalın üretim, kaynak ve enerji verimliliği konularını birlikte değerlendiriyoruz. Tüm sektörlerle bir araya gelerek bu süreçte yapabileceğimiz çalışmaları ele alıyoruz” dedi.

Sürdürülebilir Yeşil Sanayi Birimi ile Eskişehirli sanayicilerin yeşil kalkınma hedefleri, Avrupa Yeşil Mutabakatı ve yeşil dönüşüm konularındaki farkındalıklarını arttırmak ve uygulamaya geçmelerini sağlamak amacıyla ülkemizde örneği olmayan bir projeye imza attıklarına dikkat çeken İsmail Öztürk, hem kümelenen sektörlerin temsilcileri hem de tüm sektörlerde çalışan firmaları işbirliğine davet etti.